Ik vond er tot voor kort niks aan, aan die werken van Lucio Fontana. Hooguit een kunstje. Geen kunst met een hoofdletter K. Ik nam niet eens de moeite om aandachtig naar zijn werk te kijken. Veel te bedacht, vond ik. Maar laatst bezocht ik de expositie van hoogtepunten uit de collectie van Het Stedelijk in Amsterdam. Daar hangen, helemaal achter in de zaal, een aantal witte, conceptuele werken. Bijvoorbeeld van Jan Schoonhoven, van Robert Ryman, en dus ook dit werk van Fontana:
Het is maar een klein werkje. En veel meer dan een snee in een wit doek is het niet. Ik had het al eerder gezien, maar nooit echt opgemerkt als iets speciaals. Maar dit keer ging het anders. Misschien kwam het door de kalme rust die uitging van het wit, vergeleken bij de kakofonie aan kleuren van de rest van de tentoonstelling. En waarschijnlijk had ik ook teksten van mijn collega-kenniskringlid Mieke Moor in het achterhoofd over de relatie tussen kunst en wit veranderen (een van de veranderstrategieën in het werk van De Caluwé en Vermaak). Hoe dan ook liep ik dit keer niet achteloos voorbij, maar hield ik in en las ik de tekst naast het werk.
Daar stond als naam van het kunstwerk ‘Concetto spaziele, Atessa, 1966‘. Ofwel: ‘Ruimtelijk concept, verwachting‘. Aha. Door het linnen met een mes te bewerken komt er ineens een dimensie bij: de ruimte achter het schilderij wordt zichtbaar. Het schilderij wordt een ruimtelijk object. Fontana: ‘Ik maak een gat in het doek met als doel de oude picturale formules achter me te laten, het schilderij en de traditionele opvattingen over kunst, en ik ontsnap op symbolische wijze eraan, maar ook wat materiaal betreft, uit de gevangenis van het platte oppervlak’. Met een ogenschijnlijk eenvoudige handeling rekt hij het traditionele idee van schilderkunst op tot… beeldhouwkunst. Of, iets anders geformuleerd, worden de grenzen tussen platte en ruimtelijke kunstwerken door hem opgeheven.
En ineens zag ik een parallel met waar een organisatiecoach mee bezig is: met het maken van ruimte voor leren in de alledaagse praktijk van het organiseren. Door heel gericht iets anders te doen dan gebruikelijk snijdt een organisatiecoach als het ware door de oppervlakte van de weerbarstige praktijk heen. Dan komt er ineens een extra dimensie bij, de dimensie van leren. Een dimensie die er natuurlijk altijd al was, maar die in het alledaagse werk niet zo makkelijk toegankelijk is. Op het snijvlak van organiseren en leren ontstaat verwachting, ofwel Atessa. De verwachting van iets nieuws dat kan ontstaan door de grenzen van organiseren en leren heel gericht -tijdelijk- op te heffen.
Die Fontana. Wat een kunstenaar. Staand voor een doek concentreerde hij zich wel een uur lang. Tenslotte ging hij de materie met een trefzeker, koel en verfijnd gebaar te lijf. Dat gebaar zelf is het resultaat. Het kunstwerk is gelijk aan de handeling. Een doorwerkt wit.
Meer lezen over kunst en wit veranderen?
Moor, M. (2016). Witwerk: van Malevich tot De Caluwé. In H. Boersma-Vermeer & G. De Groot (red.) (2016). Werken met leren veranderen. Werkboek voor veranderaars in opleiding en praktijk (pp. 65-72). Deventer: Vakmedianet.
Moor, M. (2017). Werken in het wit. Utrecht: Uitgeverij IJzer.
Comment